Contenido

La preposición da une una expresión de cantidad a un elemento sustantivado, que muestra algo "sustancial" (algo ilimitado e indefinido):

cantidad "sustancia"
unu kilogramo da pano
litro da lakto
skatolo da rizo
amason da komencantoj
du milionoj da rubloj
iom da valizoj
tiom da feliĉo
multe da problemoj

La expresión de cantidad muestra cuánto es. Es una expresión sustantiva, un adverbio cuantitativo o una partícula adverbial cuantitativa.

La expresión sustancial muestra de qué consiste la cantidad:

  • En la botelo estas litro da lakto. - En la botella hay un litro de leche.
  • Ŝi aĉetis faskon da ligno. - Ella compró un haz de leña.
  • Tiu ĉi rivero havas ducent kilometrojn da longo. - Este río tiene doscientos kilómetros de longitud.
  • Mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - Nunca llevo conmigo mucho equipaje
  • En la urbo troviĝas multe da aŭtoj. - En la ciudad se encuentran muchos coches.
  • La riĉulo havas multe da mono. - El rico tiene mucho dinero.
  • Li havas pli da mono, ol li povas kalkuli. - Él tiene más dinero del que puede contar.

Numeralesunu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil — no necesitan da. Se usan como epítetos de sustantivo:

  • Tie loĝas du Esperantistoj. - Ahí viven dos esperantistas.
  • Mi havas cent pomojn. - Tengo cien manzanas.
  • Tiu ĉi vilaĝo havas du mil loĝantojn. - Este pueblo tiene dos mil habitantes.

Los numerales que son sustantivos como miliono, miliardo, deko y cento sin embargo necesitan da:

  • Tiu ĉi urbo havas milionon da loĝantoj. - Esta ciudad tiene un millón de habitantes.
  • En la kesto estas cento da pomoj. - En la caja hay un centenar de manzanas.

Normalmente una expresión con da está justo después de su expresión cuantitativa, pero ocasionalmente una expresión con da está sola. Entonces normalmente la expresión cuantitativa se encuentra en otro lugar de la oración (en un orden inusual). A veces la palabra cuantitativa es sobrentendida:

  • Da ŝafoj kaj bovoj li havis multe. = Li havis multe da ŝafoj kaj bovoj. - Carneros y vacas él tuvo muchos.
  • Da pulvo ni havas kiom vi volas. = Ni havas tiom da pulvo, kiom vi volas. - Pólvora tenemos tanta como quieras

No usés la terminación N después de da

Después de la preposición da nunca se debe usar terminación -N. Una expresión sustancial da nunca es objeto. La expresión cuantitativa delante de da puede sin embargo ser un objeto: Li portas multon da valizoj.

Pero la expresión cuantitativa a menudo es un adverbio de cantidad o una partícula adverbial de cantidad, que no puede recibir teminación -N de objeto, incluso cuando actúa como objeto:

  • La riĉulo havas multe da mono. = La riĉulo havas multon da mono. - El rico tiene mucho dinero.

    Indefectiblemente no: La riĉulo havas multe da monon.

  • Kiom da pano vi volas? = Kiel grandan kvanton da pano vi volas? - ¿Cuánto pan quieres? = ¿Cuán gran cantidad de pan quieres?

    Indefectiblemente no: Kiom da panon vi volas?

¿Cuándo no se debe usar da?

Si no se trata de cantidad, medida o número, pero, por ejemplo de especio, no se debe usar da, sino normalmente de:

  • Ni manĝis specon de fiŝo. - Comimos una especie de pez.

    La palabra speco nunca puede expresar cantidad, medida o número. Por lo tanto nunca diga speco da....

  • Ĉe ni estas manko de akvo. - Junto a nosotros hay una falta de agua.

    La palabra manko nunca expresa cantidad, medida o número.

  • Pro perdo de kuraĝo ili ne venis. - Por pérdida de coraje, ellos no vinieron.

    La palabra perdo nunca expresa cantidad, medida o número.

Nunca uses da en relación a un adjetivo, incluso si este expresa cantidad, medida o número:

  • Ni renkontis multajn homojn. (= Ni renkontis multe/multon da homoj.) - Encontramos muchas personas.

    Adjetivos cuantitativos,multa(j), kelka(j), pluraj entre otros, unen directamente al sustantivo medido como un epíteto sin da

  • La botelo estas plena de/je akvo. - La botella está llena de agua.

    El adjetivo plena de ninguna manera expresa cantidad, sino un estado. Tampoco el adverbio plene expresa cantidad: Tie estas plene de/je homoj. Nunca digas plena da...plene da....

  • Tie ni trovis ĉambron plenan de/je rubaĵoj. - Ahí encontramos una habitación llena de basura.

Una parte de la oración con un determinantela, tiu, ĉiu, un pronombre posesivo... — es definido, por lo tanto limitado e individual (no-sustancial). Además no use da delante de una parte de la oración semejante, sino en su lugar de o el:

  • Ni manĝis iom de/el la pano. - Comimos un poco de pan.
  • Ili aĉetis kelkajn botelojn de/el tiuj vinoj. - Compraron algunas botellas de esos vinos.

Un pronombre personal normalmente muestra uno o muchos individuos definidos. Por eso no use da delante de un pronombre personal, sino en su lugar de o el:

  • Ni manĝis iom de/el ĝi (= el la pano). - Comimos algo de eso (= algo de pan).
  • Ili aĉetis kelkajn botelojn de/el ili (= de/el tiuj vinoj). - Compraron algunas botellas de esas (= de vino)

Si la cantidad o número ya está mostrado por un numeral o adjetivo, no se debe usar da, sino de o el:

  • Ŝi pagis kotizon de cent eŭroj. - Ella pagó una cuota de cien euros.

    La palabra kotizo en ningún caso expresa cantidad. Pero es posible decir ŝi pagis cent eŭrojn da kotizo.

  • Ni gustumis tre multe de unu vino. - Probamos mucho de un vino.
  • Ili manĝis ĉiom de/el tuta bovo. - Se comieron toda la vaca.
  • Li trinkis iom de/el kelkaj bieroj. - Él bebió un poco de algunas cervezas.

Si un sustantivo singular ya por sí mismo expresa una cantidad claramente limitada, no se debe usar da:

  • Unu tago estas tricent-sesdek-kvinonotricent-sesdek-sesono de jaro. - Un día es la tricentésima sesentava quinta o tricentésima sesentava sexta parte de un año.

    Jaro muestra por sí mismo, un tiempo claramente limitado.

  • Ili fortranĉis duonon de centimetro. - Ellos cortaron medio centímetro.

Algunas palabras a veces expresan cantidad, otras veces algo distinto. El sentido intencionado decide, si usar da u otra preposición:

  • Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino; glaso da vino estas glaso plena je vino. - Glaso de vino es un vaso, en donde anteriormente se encontraba vino, o que se usa para vino; glaso da vino es un vaso lleno de vino.

    Glaso a veces muestra algo individual, a veces una cantidad.

  • Ili konstruis grandan reton da/de komputiloj. - Ellos construyeron una gran red de computadoras.

    Si la expresión grandan reton muestra cuántas computadoras había, entonces no se debe decir da komputiloj. Pero si grandan reton muestra de qué manera las computadoras se relacionan entre sí (en la forma de una gran red), entonces se debe decir de komputiloj.

El uso de da depende entonces de eso, que el hablante quiere decir. Para ayudarse, se puede imaginar una pregunta, la cual la oración podría responder:

  • Kiom da soldatoj estis? — Estis grupo da soldatoj! - ¿Cuántos soldados había? - ¡Había un grupo de soldados!
  • Kia grupo ĝi estas? — Ĝi estas grupo de soldatoj! - ¿Qué tipo de grupo es eso? — ¡Es un grupo de soldados!
  • Kiom da rozoj vi volas? — Mi volas bukedon da rozoj! - ¿Cuántas rosas quieres? - ¡Quiero un ramo de rosas!
  • Kian bukedon vi volas? — Mi volas bukedon de rozoj! - ¿Qué clase de ramo quieres? — ¡Quiero un ramo de rosas!

Frecuentemente es necesario estar atento a si la palabra posterior es más importante (→ da), o la palabra anterior (→ de). Grupo da soldatoj es en primer lugar soldatoj (en cuanto a cantidad grupal). Grupo de soldatoj es en primer lugar grupo (que consiste de soldados). Bukedo da rozoj es rozoj (en cuanto a cantidad de ramos). Bukedo de rozoj (o bukedo el rozoj) es bukedo (que consiste de rosas).

El uso de la preposición da evolucionó un poco, y cambió durante la historia del Esperanto. Por eso, en textos viejos se puede encontrar da, donde debería estar de o el según las aclaraciones anteriores.

"Da-ismo"

En Esperanto hablado, se difundió una manera errónea de usar da, que se puede llamar "da-ismo". En ese uso da no tiene una expresión posterior, cuyo rol podría mostrar. Da dejó de ser preposición. Entonces da sólo muestra, que la expresión anterior es cuantitativa:

  • Mi havas multe da.
  • Kiom da vi volas? Da aquí no se relaciona con el vi posterior.
  • Ili kunportis tiom da, ke ĉiu povis ricevi iom da.

Son culpables de esto, entre otras cosas, muchos manuales, que enseñan da como si perteneciera principalmente a la palabra anterior. Pero da pertenece en primer lugar a eso, que está después.

Algunos afirman que se trata de un sobreentendimiento común:

  • Mi havas multe da mono.Mi havas multe da. - Tengo mucho dinero.
  • Kiom da viando vi volas?Kiom da vi volas? - ¿Cuánta carne quieres?

En un caso sobreentendido, sin embargo uno normalmente quita también la preposición: Li estas instruisto de lingvoj.Li estas instruisto. No: Li estas instruisto de. Por eso, si se quiere quitar la palabra después de da, entonces también se quita da.

Uno entonces dice simplemente: Mi havas multe. Kiom vi volas? Ili kunportis tiom, ke ĉiu povis ricevi iom. Palabras como multe, tiom e iom son cuantitativas por sí mismas. De ningún modo necesitan da para poder expresar un significado cuantitativo. Sólo si se quiere mostrar de qué consiste la cantidad, se usa da, pero obligatoriamente con un elemento sustantivado después.

Volver arriba