Anstataŭ
Předložka anstataŭ ukazuje něco, jehož role plní něco jiného, nebo něco, na jehož místě je něco jiného:
-
Anstataŭ kafo li donis al mi teon kun sukero, sed sen kremo. - Místo kávy mi dal čaj s cukrem, ale bez smetany.
Nedal si kávu, ale čaj. Úlohu kávy (jako nápoj) splnil čaj.
- Kiam mortis Jobab, ekreĝis anstataŭ li Ĥuŝam el la lando de la Temananoj. - Když zemřel Jobab, začal místo něj vládnout Chušam z temanské země.
-
Anstataŭ matene, mi nun hejtados la fornon tagmeze. - Místo rána teď zatápím v kamnech v poledne.
Já už nebudu zatápět ráno, ale v poledne.
-
Anstataŭ ĉia respondo la maljunulino nee skuis la kapon. - Místo každé odpovědi stařenka zakroutila hlavou.
Nedala skutečnou odpověď, ale kývnutí sloužilo jako odpověď.
-
Ĉu mi ne helpu vin, anstataŭ tio, ke vi sola faru la tutan laboron? - Co kdybych vám pomohl místo toho, abyste sám dělal všechnu práci?
Plán je, že sám uděláte všechnu práci. Co kdybych vám místo toho pomohl?
- Anstataŭ ke ĉiu lernas diversajn lingvojn, ĉiuj ellernadu unu saman lingvon. - Místo toho, aby se každý učil různé jazyky, ať se všichni naučí jeden stejný jazyk.
- La aliaj anasoj preferis naĝadi en la kanaloj, anstataŭ viziti ŝin. - Ostatní kachny se raději koupaly v kanálech, než aby ji navštívily.
Krom
La prepozicio krom montras aferon, kiun oni konsideras aparte. Tiu baza signifo donas praktike du signifojn: escepta krom kaj aldona krom.
Escepta krom
Escepta krom montras ion, por kio la cetero de la frazo ne validas. Se la frazo estas pozitiva, la senco de escepta krom estas negativa. Tia pozitiva frazo normale enhavas ĉiu(j), ĉio aŭ tuta:
-
Tie estis ĉiuj miaj fratoj krom Petro. - Byli tam všichni mí bratři kromě Petra.
Petr tam nebyl.
-
Ĉio en ŝi estis juna kaj almenaŭ ŝajne serena, krom la frunto. - Ĉio en ŝi estis juna kaj almenaŭ ŝajne serena, krom la frunto.
La frunto ne estis tia.
-
La tuta teksto estas korekta, krom unu frazo. - Celý text je správně, kromě jedné věty.
Jedna věta není správně.
Se la frazo estas negativa (kun ne, NENI-vorto aŭ sen), la senco de escepta krom estas pozitiva:
-
En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. - V salónu nebyl nikdo kromě něj a jeho snoubenky.
Li kaj lia fianĉino ja estis tie.
-
Ne ekzistas Dio krom Mi. - Není jiného Boha mimo Mě.
Já jsem jediný Bůh, který existuje.
-
En la lastaj monatoj mi, krom miaj profesiaj bezonoj, preskaŭ neniam eliras el la domo. - V posledních měsících jsem, kromě pracovních povinností, téměř nikdy nevyšel z domu.
Okaze de profesiaj bezonoj mi ja eliras. (Oni povas por klareco diri krom pro miaj profesiaj bezonoj, sed vidu ĉi-poste pri anstataŭ kaj krom + aliaj rolmontriloj.)
-
Marta kuŝis sur la malmola litaĵo sen ia alia sento krom morta laciĝo. - Marta ležela na tvrdé posteli bez jakéhokoliv jiného pocitu kromě smrtelné únavy.
Mortan laciĝon ŝi ja sentis.
- Mi nenion pli postulus, krom ke oni montru al mi sindonecon kaj estimon. - Nepožaduji nic víc, než aby se mi prokazovala oddanost a úcta.
- Ne ekzistas alia bono por la homo, krom manĝi kaj trinki. - Neexistuje jiného dobra pro člověka mimo jídla a pití.
Aldona krom
Aldona krom montras ion, kio ja validas. Al tio oni (poste) aldonas ion alian, kio ankaŭ validas. Normale ankaŭ (eventuale ankoraŭ aŭ eĉ) ĉeestas en la frazo por fortigi la aldonan sencon:
- Krom Petro tie estis ankaŭ ĉiuj aliaj miaj fratoj. = Aldone al Petro ankaŭ ili estis tie. - Kromě Petra tam byli i všichni ostatní mí sourozenci. = K Petrovi tam navíc byli i ostatní.
- Per pruntedono ofte oni perdas krom sia havo ankaŭ la amikon. = Aldone al tio, ke oni perdas sian havon, oni perdas ankaŭ la amikon. - Půjčením člověk často ztratí kromě svého majetku také přítele. = Člověk ztratí nejen majetek, ale také přítele.
- La luno ne leviĝis ankoraŭ sufiĉe alte, krom tio estis iom da nebulo. = Aldone al tio, ke la luno ne leviĝis sufiĉe, estis ankaŭ iom da nebulo. - Měsíc ještě nevystoupal dostatečně vysoko, kromě toho byla taky trochu mlha. = Nejenže měsíc nebyl dostatečně vysoko, ale byla i mlha.
- Krom Karlo, venis eĉ lia tuta familio. = Aldone al tio, ke venis Karlo... - Kromě Karla přišla dokonce i jeho celá rodina. = Přišel Karel i jeho celá rodina.
- Krom tio, ke li venis malfrue, li eĉ kondutis tre malbone. - Nejenže přišel pozdě, ale choval se navíc velmi neslušně.
Risko de miskompreno
Normale la kunteksto klare montras, ĉu temas pri escepta aŭ aldona krom. Se ĉeestas ankaŭ, ankoraŭ aŭ eĉ, tiam krom estas nepre aldona. Se mankas tia vorto, kaj la frazo estas negativa, krom estas nepre escepta. Por absoluta klareco oni povas por la escepta signifo uzi anstataŭe kun escepto de, escepte de, escept(int)e + N-finaĵon, aŭ ekskluzive de. Por aldona signifo oni povas uzi aldone al, inkluzive de.
Anstataŭ kaj krom + aliaj rolmontriloj
Anstataŭ kaj krom estas iom apartaj prepozicioj, ĉar ili fakte tute ne montras frazrolon! Ili nur montras, ke io alia plenumas la rolon de la afero, aŭ ke la afero estas konsiderata aparte. Kutime la kunteksto montras, ĉu la transprenita rolo estas tiu de subjekto, objekto aŭ ia adjekto. Je bezono oni povas tamen aldoni alian rolmontrilon (prepozicion aŭ N-finaĵon), kiu montras la efektivan frazrolon:
-
Li faris tion pro ŝi anstataŭ pro mi. - Udělal to pro ni a ne pro mě.
Se oni dirus anstataŭ mi, ŝajnus, ke li anstataŭas min kiel aganton, ke li faris tion anstataŭ tio, ke mi farus tion. Pro montras, ke mi ludas rolon de "kaŭzo", kaj ke ŝi anstataŭas min en tiu rolo.
-
Petro batis Paŭlon anstataŭ Vilhelmon. - Petr zbil Pavla místo Viléma.
Petro batis ne Vilhelmon, sed Paŭlon. Komparu kun: Petro batis Paŭlon anstataŭ Vilhelmo. = Ne Vilhelmo, sed Petro batis Paŭlon.
- Ili veturis al Londono anstataŭ al Bath. - Cestovali do Londýna místo do Bath (lázně v jihozápadní Anglii).
-
Kiu alportas oferojn al dioj, krom al la Eternulo sole, tiu estu ekstermita. - Kdo přináší oběti bohům, jiným než samotnému Hospodinu, bude vyhlazen.
Sen al ŝajnus, ke nur la Eternulo povas alporti oferojn al dioj sen esti ekstermita. Al necesas por komprenigi, ke la Eternulo estas la ricevanto de la oferoj.
-
Neniu rajtas uzi la novan aŭton, krom en la okazo, se mi tion diros. - Nikdo nesmí používat nové auto mimo případů, kdy to sám řeknu.
En montras, ke okazo estas tempa adjekto.
-
Krom Vilhelmon Petro batis ankaŭ Paŭlon. - Krom Vilhelmon Petro batis ankaŭ Paŭlon.
N-finaĵo post krom estas fakte ĉiam superflua, kvankam ne erara en ĉi tiaj frazoj. Konfuzo ne povas estiĝi. Ĉi tie la loko de ankaŭ malebligas miskomprenon. Komparu: Krom Vilhelmo ankaŭ Petro batis Paŭlon. = Krom ke Vilhelmo batis Paŭlon, ankaŭ Petro faris tion.
Oni povas klarigi tion ĉi ankaŭ per subkomprenata infinitivo: ...anstataŭ fari tion pro mi. ...anstataŭ peti de vi... ...anstataŭ bati Vilhelmon. ...anstataŭ veturi al Bath. Krom bati Vilhelmon...
Memstara uzo
Se oni volas uzi anstataŭ aŭ krom memstare, sen mencio de tio, pri kies rolo temas, tiam oni devas aldoni la adverban finaĵon: anstataŭe = "anstataŭ tio"; krome = "krom tio":
- Li ne donis al mi kafon. Anstataŭe li donis teon. = Anstataŭ kafo... - Nedal mi kávu. Místo toho mi dal čaj. = Místo kávy…
- Krome vi devas pagi por matenmanĝo. = Krom tio, kion vi jam pagis... - Mimo to musíte zaplatit i za snídani. = Navíc k tomu, co už jste zaplatitli, musíte zaplatit ještě za snídani.
Ankaŭ eblas uzi adjektivan finaĵon: Ni devis almeti la anstataŭan radon. = ...tiun radon, kiu servas anstataŭ alia rado. Vi devas pagi kroman kotizon. = ...plian kotizon, krom tiu kotizo, kiun vi jam pagis.
Krome kaj kroma havas ĉiam aldonan signifon, neniam esceptan.